Nieuw medicijn voor zeldzame schildklierziekte

Wat doe je wanneer het schildklierhormoon door een genetische mutatie niet in de hersencellen terechtkomt, met alle gevolgen van dien? Onderzoeker dr. Edward Visser en collega’s zochten de oplossing in een stofje dat dezelfde werking heeft als het schildklierhormoon, maar dat dankzij een iets afwijkende vorm wél in de hersencellen belandt. Met steun van ZonMw onderzocht Visser de werking bij patiënten. ‘We zagen een grote verbetering in lichaamsgewicht, hartritme en  schildklierhormoonspiegels.’
Het medicijn is al beschikbaar voor patiënten.

Onderzoek doen naar zeldzame ziekten is moeilijk. Niet alleen is het lastig om genoeg patiënten te vinden voor studies, maar daarnaast is er vaak minder aandacht en geld voor ziekten die maar heel weinig mensen treffen. ‘Wij waren dan ook erg blij met de ZonMw PM Rare-subsidie die we in 2013 kregen toegekend’, vertelt internist-endocrinoloog dr. Edward Visser (Erasmus MC). Het onderzoek richtte zich op een nieuwe behandeling voor het Allan-Herndon-Dudley-syndroom, een aandoening die voorkomt bij één op de 70.000 mannen. Patiënten hebben een ernstige verstandelijke beperking en metabole problemen die zich onder meer vertalen in spierafbraak, een versnelde hartslag en ondergewicht. Patiënten zitten in een rolstoel en overlijden vaak op kinderleeftijd. 

Poortjes nodig

‘Sinds een jaar of twintig is meer bekend over de oorzaak van het Allan-Herndon-Dudley-syndroom’, zegt Visser. ‘Het gaat om een tekort aan MCT8, een transporteiwit dat nodig is om een schildklierhormoon naar de hersencellen te transporteren.’ Schildklierhormoon (T3) is van essentieel belang voor het hele lichaam. ‘In het verleden werd gedacht dat het hormoon vanzelf door het celmembraan – het omhulsel van de cel – heen komt, maar dat blijkt niet het geval te zijn. Schildklierhormoon heeft hiervoor speciale poortjes nodig, de zogenaamde transporteiwitten. MCT8 heeft deze functie voor de bloed-hersenbarrière.’ De ziekte ontstaat door een mutatie in het MCT8-gen op het X-chromosoom, waardoor MCT8 niet goed functioneert. De verstandelijke beperking is het gevolg van tekort aan T3 in de hersenen. Opvallend is dat er in de rest van het lichaam bij patiënten juist veel te veel T3 aanwezig is. Dit zorgt voor de andere symptomen, zoals spierafbraak, een snel hartritme en ondergewicht.

T3-variant

Op zoek naar een medicijn voor het syndroom stuitten de onderzoekers van het Erasmus MC op het molecuul Triac dat in de jaren vijftig ontwikkeld werd. ‘Dit is een soortgelijk molecuul als T3, maar met een iets afwijkende vorm waardoor het via een ander poortje wél de hersencellen binnen kan komen’, licht Visser toe. Nadat experimenten op muizen en patiëntencellen positieve effecten lieten zien, ontving Visser in 2013 subsidie van ZonMw om de werking bij patiënten te onderzoeken. Ook The Sherman Foundation gaf subsidie. ‘Uiteindelijk namen 46 patiënten uit negen verschillende landen deel. Dat is veel, zeker als je bedenkt dat er wereldwijd maar een paar honderd patiënten bekend waren’, merkt Visser op. De patiënten slikten het medicijn elke dag, een jaar lang. ‘De resultaten waren erg positief: patiënten kwamen in gewicht aan, hun hartritme verbeterde en de torenhoge T3-spiegels in het bloed daalden. Ouders hadden daarnaast de indruk dat hun kinderen ‘s nachts beter doorsliepen en alerter waren.’ 

Jongere deelnemers

De meeste patiënten lieten geen verbetering in neurologische ontwikkeling zien. ‘Dat was geen verrassing: gemiddeld waren de deelnemers zeven jaar oud. Er is dan al te veel hersenschade ontstaan’, verklaart Visser. Momenteel is een tweede trial opgestart in Europa en de VS met deelnemers jonger dan 2,5 jaar. ‘Hopelijk zien we op die leeftijd wel een positief effect op de hersenontwikkeling.’

Registratie

Het Zweedse bedrijf Rare Thyroid Therapeutics, gespecialiseerd in weesgeneesmiddelen, zocht contact met het Erasmus MC om het medicijn voor deze toepassing op de markt te brengen. De nieuwe naam is Emcitate. ‘Rare Thyroid Therapeutics neemt het complexe registratieproces van ons over. Daar ben ik erg blij mee.’ Emcitate is al off-label beschikbaar, maar zal hopelijk binnen een paar jaar geregistreerd zijn als geneesmiddel voor dit ziektebeeld.

Behalve een werkzaam medicijn heeft het onderzoek nog meer opgeleverd: ‘Artsen wereldwijd benaderden ons omdat ze patiënten wilden aanmelden voor onze studie. Daardoor kwamen we met honderden nieuwe patiënten in aanraking en zo kwamen we veel meer te weten over het ziektebeeld zelf. Een mooi bijeffect. Afgelopen jaar hebben we hierover gepubliceerd in The Lancet Diabetes & Endocrinology, waarin ook de resultaten van de trial werden gepubliceerd.’